Het herkennen van een hoogbegaafde peuter: waar moet je op letten?

Hoogbegaafdheid wordt vaak gerelateerd aan oudere kinderen. Maar hoogbegaafd is een persoonlijkheidskenmerk en krijg je dus met de geboorte mee. Dit betekent dat je een sterk ontwikkelpotentieel hebt. Of dit potentieel ook daadwerkelijk eruit komt hangt van een aantal factoren af.

Het Meer-factorenmodel van Franz Mönks

Hoogleraar Franz Mönks voegde een meer-factorenmodel in, waarin de onderstaande factoren staan benoemd, namelijk:

• Motivatie. Hier wordt de intrinsieke motivatie mee bedoeld. Een hoogbegaafde peuter gaat pas iets doen wanneer hij dit zelf wilt leren. Het gaat om de interesse (bij hoogbegaafde kinderen wordt dit vaak een passie) in een bepaald onderwerp. Ondewerpen die vaak bij een hoogbegaafde peuter kunnen spelen zijn puzzelen (meer stukjes), dieren, natuur, ruimte en bewegen. Wat belangrijk hierbij is, of de hoogebaafde peuters ook de kansen en het aanbod krijgt om deze motivatie eruit te halen. Een hoogbegaafde peuter heeft uitdagend verrijkingsmateriaal nodig om de motivatie te behouden. Een leeftijdsindicatie op spellen of boeken kan bij een hoogbegaafde peuter anders werken. Vaak lopen hoogbegaafde peuters op de meeste gebieden anderhalf á twee jaar voor op leeftijdsgenootjes. 

• Intellectuele capaciteiten. Dit gaat om zowel specifieke talenten als brede cognitieve vermogens. Denk hierbij o.a. aan logisch beredeneren, geheugen en verbale vaardigheden. Ook hierbij geldt dat het potentieel tot ontwikkeling kan komen wanneer het aanbod aanwezig is en verrijkend genoeg. Ouders kunnen vaak heel goed het potentieel van hun kind zien, maar zijn vaak bang dat ze de vermogens van hun kind overschatten vanuit ouderlijke trots. Neem hierbij een kleuter leerkracht die aangeeft dat de ontwikkeling in de kleutertijd altijd nog wisselt. Maar er is alle reden om wel op jouw eigen waarnemingen te vertrouwen.

• Creativiteit. Hierbij gaat het onder andere om de creativiteit in het oplossen van problemen. Vaak zijn hoogbegaafde peuters in staat om problemen van meerdere kanten te bekijken. Hiermee kunnen ze ook meerdere oplossingen zien. Deze oplossingen zijn vaak niet de meest “voor de hand liggende” oplossingen. Ook het kritisch bevragen van onderwerpen waarom iets zo is, is tekenend voor een hoogbegaafde peuter. Hoezo doe jij het op die manier?, vraagt de hoogbegaafde peuter. Hierbij is de hoogbegaafde peuter afhankelijk van de de openheid in een omgeving om creatief en kritisch te mogen zijn.

• Omgeving (school, vrienden, gezin). Je ziet dit in alle bovengenoemde punten terug. De uiting van het ontwikkelpotentieel is dus zeker afhankelijk van de omgeving. Het gaat er hierbij om wat een gezin of school kan aanbieden aan verrijkingsmateriaal, waardoor de creativiteit en het intellect worden aangesproken. Daarnaast is het van belang of de omgeving openstaat voor het stellen van kritische vragen, andere gedachten, andere zienswijzen en een andere kijk op problemen. Een hoogbegaafde peuter kan bij van alles vragen stellen. Een hoogbegaafde peuter kan rituelen of antwoorden ook in twijfel trekken en bijvoorbeeld zijn eigen plan trekken. Als je buiten loopt met jouw hoogbegaafde peuter en dat het voor jou heel logisch is om via het zebrapad over te steken (want dat is veilig), kan jouw hoogbegaafde peuter denken: als we iets verder doorlopen, kunnen we via het stoplicht (dan weten we zeker dat auto’s stoppen) én kan ik op het knopje drukken. 

Hoe herken je een hoogbegaafde peuter?

1. De vele mijlpalen in de ontwikkeling zijn vaak eerder

Hoogbegaafde peuters bereiken vaak ontwikkelingsmijlpalen op jonge leeftijd, soms zelfs eerder dan hun leeftijdgenoten. Bijvoorbeeld, een hoogbegaafde peuter kan al op anderhalfjarige leeftijd volledig zinnen vormen, terwijl dit normaal gesproken pas rond de leeftijd van twee gebeurt. Het lopen start vaak voor de eerste verjaardag (of later, maar dan in 1 keer). Bij het consultatiebureau worden allerlei testjes gedaan zoals het tekenen van rondjes of het “nabouwen” van een vrachtauto (lees 4 blokjes onder en 2 daar bovenop). Jouw hoogbegaafde peuter kan al lang stapels blokken bouwen en zelfs een hoge toren.

Nu is het de vraag of jouw hoogbegaafde peuter dit gaat laten zien bij het consultatiebureau. Het kan zijn dat jouw hoogbegaafde peuter dit niet laat zien, omdat hij zich niet serieus voelt genomen (hij kan denken: vraagt ze dit serieus? Dit kan ik allang). Het kan ook zijn dat jouw hoogbegaafde peuter dit laat zien en niet meer dan dat. Of dat jouw hoogbegaafde peuter er een hele eigen creatie van maakt (want dat vindt jouw hoogbegaafde peuter veel leuker en uitdagender). Het is daarom van belang dat de ervaring van ouders hierin worden meegenomen. Wanneer jouw hoogbegaafde peuter thuis hele torens maakt, maar op een consultatiebureau niet, kan dit van alles betekenen. Het consultatiebureau ziet jouw kind maar een paar minuten per periode. Jij ziet jouw hoogbegaafde peuter dagelijks. 

2. Opmerkelijke taalgebruik

Hoogbegaafde peuters hebben vaak een uitgebreide woordenschat en gebruiken complexe zinnen op jonge leeftijd. Ze hebben een goed begrip van abstracte concepten en kunnen gebruiken maken van ironie of sarcasme. Het kunnen bedenken van fantasieverhalen is ook een indicatie van hoogbegaafdheid. De omgeving kan soms denken dat een hoogbegaafd kind zulke woorden “per ongeluk” noemt. Hij heeft dat een keer gehoord en zegt het nu gewoon na, wordt er dan beweerd. Let maar eens op de context waarin de hoogbegaafde peuter het woord noemt. Vaak is het precies de juiste context waarin het woord wordt benoemd. Of de hoogbegaafde peuter is in zijn hoofd allerlei associaties aan het en is de opgedane kennis aan het verwerken.

3. Cognitieve vaardigheden

Een hoogbegaafde peuter heeft doorgaans een snelle en diepgaande informatieverwerking. Ze leggen snel verbanden tussen verschillende concepten en hebben een uitstekend probleemoplossend vermogen. Deze kinderen stellen vaak scherpe en doordachte vragen, zoals: “hoe werkt het zwarte gat”, “hoe ga je dood” en “waarom is de lucht blauw”?Een hoogbegaafde peuter kan snel verbanden leggen. Wanneer je bijvoorbeeld vaak op een bepaalde plek rijdt, kan jouw hoogbegaafde peuter zeggen: “mama, hier waren we vorige week ook” of “dit lijkt op de winkel van de vakantie’.

4. Intense nieuwsgierigheid

Een hoogbegaafde peuter is vaak zeer nieuwsgierig en heeft een enorme drang naar het opdoen van kennis. Een hoogbegaafde peuter stelt voortdurend vragen en wil alles weten over de wereld om hem heen. Een hoogbegaafde peuter is ook vaak gefascineerd door specifieke onderwerpen en kan hierin een grote expertise ontwikkelen. Wanneer je met jouw hoogbegaafde peuter op straat loopt, wil deze alles weten. “wat is dat”?, “ hoe heet dat?“, “waarom zit die put in de stoep etc.?"

Conclusie

Zoals ieder kind, is ook ieder hoogbegaafde peuter uniek. Bovenstaande voorbeelden zijn dan ook een indicatie en zal niet bij ieder hoogbegaafde peuter hetzelfde zijn. De ene hoogbegaafde peuter heeft al interesse in letters en de andere hoogbegaafde peuter klimt het liefst in alle bomen.

Het waarnemen van het gedrag en de ontwikkeling van jouw hoogbegaafde peuter, is ontzettend waardevol. Als ouder ken je jouw hoogbegaafde peuter het beste. Het kan van enorm belang zijn om het potentieel van jouw hoogbegaafde peuter te erkennen en hem de nodige uitdaging te bieden.

Professionele hulp

Wil je hier hulp bij? Nicole Lagerberg coaching begeleidt ouders van hoogbegaafde kinderen en biedt ondersteuning in de ontdekking van hoogbegaafdheid. Als ouder kun je soms enorm gaan twijfelen of je onzeker voelen (zie ik het wel goed?). Het kan dan helpen om hulp in te roepen van een specialist. Want hoe fijn is het als jouw kind erkend kan worden voor het potentieel wat hij heeft? Plan een gratis kennismakingsgesprek in waarbij we samen kijken wat jij en je hoogbegaafde / hoogsensitieve kind nodig hebben.